Obraz samego siebie u osób z niepełnosprawnością intelektualną

Na ustosunkowanie się do siebie i do otaczającej rzeczywistość ogromny wpływ wywiera środowisko, w którym żyje jednostka. Wymienione przeze mnie we wstępie negatywne czynniki w rozwoju osób upośledzonych wiążą się z występowaniem u nich sporych trudności w tworzeniu względnie trwałych, właściwych opinii na swój temat. Pierwsze sądy wartościujące są zwykle kopiami opinii dorosłych. Często powtarzane etykietki nadawane dzieciom, mogą wyznaczać główną cechę w obrazie własnej osoby i w wielu przypadkach przyczynić się do obrazu nieadekwatnego (M.Żmudzka, 2003).

Formowanie się obrazu siebie wśród ludzi z upośledzeniem intelektualnym może przebiegać w dwojaki sposób. Z jednej strony nie są oni w stanie podołać wszystkim zadaniom, jakie stawia im życie, doznają niepowodzeń, wielu porażek, otoczenie dostarcza negatywnych informacji na ich temat, co w konsekwencji prowadzi do utraty wiary we własne siły, a tym samym do negatywnej samooceny. Z drugiej strony, takie cechy jak: osłabiony krytycyzm, duża sugestywność, stwarzają niebezpieczeństwo występowania zjawiska wręcz odwrotnego, a mianowicie kształtowanie się samooceny nieadekwatnej, zawyżonej. Nawet niewielki, przypadkowy sukces może być przyczyną nieuzasadnionego wzrostu poziomu aspiracji i samooceny (A.Mikrut,1998).
Analiza literatury przedmiotu, podanych w niej wyników badań (R.Kościelak 1989, A.Mikrut 1995, A.Mikrut 1998, T.Witkowski 1998, Z.Janiszewska-Nieścioruk 2002) wskazują, że właśnie ten drugi mechanizm ma ogromny wpływ na kształt samooceny wśród osób z upośledzeniem umysłowym. Niesprawnych intelektualnie ludzi (w porównaniu z pełnosprawnymi rówieśnikami) cechuje wysoko stabilna, wręcz sztywna, niepodatna na zmiany samoocena. Przy czym jest ona nieadekwatna (niezgodna z rzeczywistymi możliwościami i właściwościami), w zdecydowanej większości przypadków zawyżona, kiedy to jednostka uparcie stawia sobie cele, których nie potrafi zrealizować. Mimo przeważającej liczby porażek osoby te w dalszym ciągu bardzo pozytywnie oceniają siebie, swoje możliwości, sposoby zachowanie. Szczególnie pozytywnie oceniają swój wygląd zewnętrzny, sprawność fizyczną oraz właściwości społeczne (kontakty z innymi ludźmi, stosunek do otoczenia społecznego). W dalszej kolejności pojawiają się właściwości emocjonalno-motywacyjne (cechy reagowania, poziom aspiracji), a na końcu wymieniają właściwości intelektualne (T.Żółkowska, 2003).